ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨੌਵੇਂ ਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ 400 ਸਾਲਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਸਾਲ ਭਰ ਚਲਾਏ ਗਏ ਸਮਾਗਮਾਂ ਨੇ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਵੱਲੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਵੱਲ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਜਬਰੀ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਵਿਰੁੱਧ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਲਈ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਦਿਲੀ ਦੇ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ ਵਿਖੇ ਜਨਤਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਿਰ ਕਲਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਪਰ ਅਫਸੋਸ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਕਾਂਗਰਸ (ਆਈ) ਸਮੇਤ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਇਹ ਸਭ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਪੇਗੰਡਾ ਹੈ। ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਇਕ ਬੁਲਾਰੇ ਨੇ ਇਹ ਮਾਮਲਾ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਉਠਾਉਣ ਦੀ ਧਮਕੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਸੰਸਦ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਬਹਿਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਸ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕਰਾਂਗਾ। ਮੈਂ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਹੁਲ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਬਹਿਸ ਵਿੱਚ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।
ਕਿਉਕਿ ਇਤਿਹਾਸਕ ਹਕੀਕਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਜਬਰੀ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਅਤੇ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਪ੍ਰਤੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਿਰੋਧ ਕਾਰਨ ਬੇਸ਼ੱਕ ਹਿੰਦੂਆਂ ’ਤੇ ਕਹਿਰ ਕੁਝ ਰੁਕ ਗਿਆ ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਬਦਲੇ ’ਚ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਮੁਗ਼ਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਜਬਰ ਜ਼ੁਲਮ ’ਚ ਇਜ਼ਾਫਾ ਹੋਇਆ। ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਪੋਤਰਿਆਂ ( ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ) ਨੂੰ ਜਿੰਦਾ ਹੀ ਸਰਹਿੰਦ ਵਿਖੇ ਨੀਂਹਾਂ ਵਿਚ ਚਿਣ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਕਈ ਹਜ਼ਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਘਿਣਾਉਣੀ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਸਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿਸੇ ਖ਼ਾਸ ਆਬਾਦੀ ਜਾਂ ਇਸਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਵਿਨਾਸ਼ ਕਰਨਾ। ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦੇ ਅਪਰਾਧ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਅਤੇ ਸਜ਼ਾ ਬਾਰੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਕਨਵੈੱਨਸ਼ਨ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਨੂੰ ਸਮੂਹ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ, ਨਸਲੀ, ਜਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਂ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕਰਨਾ, ਜਾਂ ਗੰਭੀਰ ਸਰੀਰਕ ਜਾਂ ਮਾਨਸਿਕ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਜੋਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਸਤਾਰ੍ਹਵੀਂ ਤੇ ਅਠਾਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ’ਚ ਮੁਗ਼ਲ ਹਕੂਮਤਾਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰੇ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਸਾਰੀ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਲੜੀ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਿਰਾਂ ’ਤੇ ਮੁੱਲ ਲਗਾਏ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਰਿਆਂ ਨਾਲ ਚੀਰਿਆ ਵੱਢਿਆ ਗਿਆ, ਦੇਗਾਂ ਵਿਚ ਉਬਾਲਿਆ, ਸਰੀਰ ’ਤੇ ਰੂ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਭੁੰਨਿਆ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਾ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਸ੍ਰੀ ਹਰਮਿੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨੂੰ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਉਣ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਜਾਂ ਆਸਰਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਵਰਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਜੰਗਲਾਂ ਅਤੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨਾਂ ਵੱਲ ਜਾਣਾ ਪਿਆ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਦੋ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਸਿੱਖ ਸਿਮ੍ਰਿਤੀਆਂ ’ਚ ਅਭੁੱਲ ਹਨ, ਇਕ ਛੋਟਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ ਜੋਕਿ ਕਾਹਨੂੰਵਾਨ ਛੰਭ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਵਿਖੇ 1746 ਨੂੰ ਵਾਪਰਿਆ ਜਿਸ ’ਚ 7 ਹਜ਼ਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਘੇਰ ਕੇ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤੇ ਫੜੇ ਗਏ 7 ਹਜ਼ਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਲਿਜਾ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵੱਲੋਂ ਫਰਵਰੀ 1762 ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਖੁਰਾ-ਖੋਜ ਮਿਟਾਉਣ ਦੀ ਮਨਸ਼ਾ ਨਾਲ ਪਿੱਛਾ ਕਰਦਿਆਂ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਕੋਲ ਪਿੰਡ ਕੁੱਪ ਰੋਹੀੜਾ ਵਿਖੇ 35 ਹਜ਼ਾਰ ਦੇ ਕਰੀਬ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜੋ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਪੱਖੋਂ ਇਹ 80 ਫ਼ੀਸਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਸਭ ਸਿੱਖ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਸੀ । ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਬੇਮਿਸਾਲ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਜੋ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਅਣਦੇਖੀ ਹੈ। ਇਹ ਹਿੰਸਾ ਸਿੱਖ ਅਰਦਾਸ ਵਿੱਚ ਹਰ ਦਿਨ ਹਰ ਸਮੇਂ ਪੁਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
’’ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਸਿੰਘਣੀਆਂ ਨੇ ਧਰਮ ਹੇਤ ਸੀਸ ਦਿੱਤੇ, ਬੰਦ ਬੰਦ ਕਟਾਏ, ਖੋਪਰੀਆਂ ਲੁਹਾਈਆਂ, ਚਰਖੀਆਂ ਤੇ ਚੜੇ, ਆਰਿਆਂ ਨਾਲ ਚਿਰਾਏ ਗਏ, ਗੁਰਦਵਾਰਿਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਧਰਮ ਨਹੀਂ ਹਾਰਿਆ, ਸਿੱਖੀ ਕੇਸਾਂ ਸੁਆਸਾਂ ਨਾਲ ਨਿਬਾਹੀ….’’
ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ (ਯੂ.ਐਨ.) ਨੇ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਉਲੰਘਣਾ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਵਿਰੁੱਧ ਘਾਤਕ ਅਪਰਾਧ ਮੰਨਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸਿੱਖਾਂ ਵਰਗੇ ਗੈਰ-ਅਬਰਾਹਿਮਿਕ ਧਰਮਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕੀਤੀ ਗਈ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਹੱਥੋਂ ਹਿੰਦੂ-ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਲਈ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਕੋਲ ਮੁੱਦਾ ਉਠਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ |
ਮੈਂ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜੇ ਨੂੰ ‘ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦੇ ਪੀੜਤ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਯਾਦਗਾਰ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਟੀਸ਼ਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਮੰਗਾਂਗਾ।
ਆਜ਼ਾਦੀ, ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਇਕਾਗਰਤਾ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੂੰ ਪਾਸ ਕਰਨਾ ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਵਿਤਕਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੁਆਰਾ ਦੂਜੇ ’ਤੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ।
ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਸ਼ਕਤੀ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੁਆਰਾ ਚੁਨੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੰਸਥਾਗਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਨਿਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾ ਕੇ ਤਾਕਤ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਅਸਫਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਵਾਬਦੇਹ ਅਤੇ ਸਮਾਵੇਸ਼ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ, ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ, ਸਾਰੇ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ, ਸਾਰੇ ਪੱਧਰਾਂ ‘ਤੇ ਜਵਾਬਦੇਹ, ਸੰਮਲਿਤ, ਭਾਗੀਦਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਫ਼ੈਸਲੇ ਲੈਣ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ, ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੱਕ ਜਨਤਕ ਪਹੁੰਚ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ, ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨਾ; ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਨਫ਼ਰਤ ਵਾਲੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦੀ ਜਾਂਚ ਅਤੇ ਭੇਦਭਾਵ ਰਹਿਤ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾਉਣਾ। ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਅਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਸਨਮਾਨ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਚੰਗੇ ਸ਼ਾਸਨ ਲਈ ਇਕ ਚੁਨੌਤੀ ਹੈ।
ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਧਰਮ, ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਤੇ ਭੂਗੋਲ ਨਾਲ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਸਮਾਜ ਕੋਲ ਇਸਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ’ਚ ਚਟਾਨ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ, ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ, ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਪੁਰਾਤਨਤਾ ਵਿੱਚ, ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਅਪਰਾਧ ਹੈ।
ਇਹ ਸਾਰੇ ਸਮਾਜਾਂ ਦੀ ਸਮੂਹਿਕ ਵਿਸ਼ਵ-ਵਿਆਪੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਤੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਮਿਟਣ ਦੇਵੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਹਰੇਕ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਤੋਂ ਸਿੱਖੇ ਗਏ ਸਬਕ ਧਰਤੀ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਦੁਹਰਾਉਣ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਬਰਾਬਰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ, ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਸਤਾਰ੍ਹਵੀਂ ਅਤੇ ਅਠਾਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਭਲੇ ਲਈ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੁਆਰਾ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਇਸ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਾਈ ਜਾਵੇ।
ਯੈੱਸ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਅਹਿਮ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੇ ਅਪਡੇਟਸ ਲਈ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਕੇ ਸਾਡੇ ਟੈਲੀਗਰਾਮ ਚੈਨਲ ਨਾਲ ਜੁੜੋ
